Silne emocje wywołane lękiem przed zabiegami stomatologicznymi nie mogą powodować zaprzestania leczenia. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną ma takie samo prawo do opieki medycznej, jak każdy z nas. Co jednak robić, gdy dziecko niepełnosprawne panicznie boi się wizyty u dentysty, a dysfunkcja jego organizmu i zażywane leki wymagają specjalistycznego, dostosowanego do indywidualnych potrzeb podejścia?
Gdzie szukać stomatologa, który będzie posiadał wysokie kompetencje w swojej dziedzinie, a jednocześnie umiejętności terapeutyczne niezbędne do nawiązania kontaktu i zbudowania relacji zaufania z dzieckiem z niepełną sprawnością?
Takie między innymi spostrzeżenia i pytania wyłoniły się podczas konferencji pod tytułem „Stomatologia bez barier: adaptacja i kwalifikacja pacjentów z niepełnosprawnością”. Wydarzenie odbyło się 7 czerwca stacjonarnie – w Centrum Kongresowo-Dydaktycznym Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (UMP) oraz w formule online. Organizatorami byli: Zakład Stomatologii Grup Ryzyka Katedry Stomatologii Dziecięcej UMP, Zespół Szkół Specjalnych nr 103 im. Marii Grzegorzewskiej w Poznaniu oraz Fundacja na rzecz Wspierania Osób Niepełnosprawnych i ich Rodzin „Razem na 103”. W organizację przedsięwzięcia zaangażowała się również grupa kapitałowa DGA S.A. Patronat honorowy nad wydarzeniem objął rektor UMP prof. dr hab. n. med. Andrzej Tykarski oraz dziekan Wydziału Medycznego UMP – dr hab. n. med. Wiesław Markwitz, prof. UMP.
Wydarzenie było współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego – Programu Operacyjnego „Wiedza, Edukacja, Rozwój” 2014 – 2020, oś priorytetowa: innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa, działanie 4.1: innowacje społeczne w projekcie „Inkubator Innowacji Społecznych Wielkich Jutra – Dostępność+”.
Tematem wiodącym spotkania – zgodnie z zapowiedzią organizatorów – były aspekty związane ze zdrowiem jamy ustnej pacjentów z niepełnosprawnością intelektualną oraz możliwości adaptacji tych osób do warunków gabinetu stomatologicznego w placówkach nauczania i wychowania, a także prezentacja innowacji społecznej „Stomatologia bez barier: adaptacja i kwalifikacja pacjentów z niepełnosprawnością”.
Uroczystego otwarcia konferencji dokonali: prof. dr hab. n. med. Zbigniew Krasiński, prorektor do spraw klinicznych i współpracy z regionem UMP, prof. dr hab. n. med. Karolina Gerreth, kierownik Zakładu Stomatologii Grup Ryzyka i Katedry Stomatologii Dziecięcej UMP oraz mgr Lidia Wojsznis, dyrektor Zespołu Szkół Specjalnych nr 103, fundator Fundacji „Razem na 103”.
Jako pierwsza głos zabrała Lidia Wojsznis przedstawiając zagadnienie „Funkcjonowanie uczniów i osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną”. Zwróciła uwagę, że osoby z tego typu niepełnosprawnością, jak również niepełnosprawnością w ogóle, traktuje się jako grupę homogeniczną, bez analizy ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Tymczasem należy zawsze mieć na względzie człowieka, potrzebę jego autonomii i godności, a dopiero później niepełnosprawność, która nakreśla dane potrzeby i ograniczenia. Niepełnosprawność intelektualna to zaburzenie o charakterze globalnym. To potwierdzenie, że wszystkie procesy i funkcje rozwijają się wolniej. Jak zaznaczyła, nikt nie naprawi uszkodzonego mózgu, ale razem możemy dużo zrobić, aby jakość życia osób z niepełnosprawnością intelektualną była w przyszłości zdecydowanie lepsza. Prelegentka przypomniała również, że tego rodzaju niepełnosprawność to nie choroba, ale stan, człowieczeństwo, filozofia życia z osobą z niepełnosprawnością.
Równie ciekawe i skłaniające do głębokiej refleksji było wystąpienie prof. dr hab. n. med. Karoliny Gerreth, która omówiła problemy stomatologiczne pacjentów z niepełnosprawnością. Powołując się na dane z literatury wskazała, iż u osób z niepełnosprawnościami występują większe potrzeby lecznicze niż u osób zdrowych, większa liczba zębów z próchnicą, więcej zębów usuniętych, gorsza higiena jamy ustnej. Dość często występują następstwa urazów okolicy części twarzowej czaszki, a także wady zębowo-twarzowe oraz upośledzenie funkcji jamy ustnej. Widoczne są różnice osobnicze w stanie zdrowia w zależności od choroby ogólnoustrojowej i stopnia niepełnosprawności. Wyszczególniła także przyczyny gorszego stanu jamy ustnej u osób z niepełnosprawnościami, do których zaliczają się: skupienie rodziców/opiekunów na chorobie ogólnoustrojowej dziecka, mniejsze zdolności manualne nie zezwalające na prawidłowe przeprowadzanie codziennych zabiegów profilaktycznych, ograniczona współpraca ze strony dzieci podczas codziennych stomatologicznych procedur higienizacyjnych oraz leczniczych w gabinecie, a także lęk przed wizytą w gabinecie. Do przyczyn tych zalicza się również między innymi brak wystarczającej liczby jednostek przeprowadzających zabiegi leczenia stomatologicznego w znieczuleniu ogólnym, stosunkowo mała praktyka personelu medycznego w zakresie leczenia stomatologicznego osób o obniżonej sprawności i znaczące bariery w dostępie do opieki stomatologicznej (architektoniczne, transportowe, sprzętowe, ekonomiczne, informacyjne, w porozumiewaniu się).
Z zainteresowaniem wysłuchałam też prezentacji prof. dr hab. n. med. Marii Borysewicz-Lewickiej z Zakładu Stomatologii Grup Ryzyka Katedry Stomatologii Dziecięcej UMP, która opowiedziała o leczeniu stomatologicznym i barierach w dostępie do opieki. Słuchacze dowiedzieli się, że kontrola stanu zdrowia, profilaktyka i diagnoza chorób jamy ustnej, a także kontrola rozwoju układu stomatognatycznego – to kluczowe zadania stomatologii dziecięcej. Są sytuacje, kiedy lekarz stomatolog nie podejmuje się leczenia. Zaliczają się do nich: brak zgody i współpracy pacjenta, stan ogólny zdrowia pacjenta czy niewłaściwe komunikowanie się z uwagi na brak specjalistycznych narzędzi lub w przypadku osób niesłyszących – brak umiejętności posługiwania się językiem migowym przez lekarza stomatologa.
Jak widać więc, istnieje szereg trudności mogących stanąć na przeszkodzie do systematycznego leczenia stomatologicznego osób z niepełnosprawnościami. Jak wiele wysiłku kosztują starania o fachową opiekę stomatologiczną dla dziecka z deficytem intelektualnym, najlepiej wiedzą rodzice. W tym właśnie temacie wypowiedziała się mgr Hanna Rzepka, mama dorosłej już dziś Emilii z rzadkim zespołem genetycznym – zespołem kociego krzyku, za który odpowiada spontaniczna mutacja genowa polegająca na utracie części materiału genetycznego w krótkim ramieniu chromosomu 5. H. Rzepka opowiedziała o trudnościach związanych z leczeniem stomatologicznym i traumie córki, która spowodowana była jedną z wizyt u dentysty.
W leczeniu stomatologicznym osób z niepełnosprawnościami kluczową rolę odgrywa świadomość i wiedza rodziców bądź opiekunów, że takie leczenie jest niezbędne, a jego zaprzestanie skutkuje poważnymi chorobami jamy ustnej i dziąseł. Dlatego warto nie ustawać w poszukiwaniach gabinetów stomatologicznych specjalizujących się w leczeniu pacjentów z niepełnosprawnościami bądź otwartych na diagnostykę i rozpoczęcie leczenia pacjenta z dysfunkcją.
Tekst: Karolina Anna Kasprzak, zdjęcie poglądowe pochodzi ze strony pixabay.com